Lan gấm (Lan kim tuyến) - Loài dược liệu quý trong Đông y

Lan gấm (lan kim tuyến) là một loài lan dược liệu quý hiếm, gân lá vàng óng ánh, có hoa văn như mạng nhện hoặc lông chim, là loài ưa ẩm, ưa bóng mát.

Lan gấm hay còn gọi là lan kim tuyến (tên khoa học: Anoectochilus roxburghii), là một trong những loài lan có tinh dược liệu quý hiếm trong Đông Y. Nổi bật với vẻ ngoài độc đáo nhờ những đường gân lá óng ánh như chỉ vàng, có nhiều công dụng trong y học cổ truyền lẫn y học hiện đại, được ví như “nhân sâm của họ lan”.

Nhờ công dụng quan trọng và tiềm năng kinh tế lớn, lan gấm ngày càng được nhiều người quan tâm. Trong bài viết hôm nay, hãy cùng hoa lan rừng đi sâu tìm hiểu về nguồn gốc, đặc điểm cũng như kỹ thuật trồng, chăm sóc và thu hoạch loài lan này đúng cách nhé.

Nguồn gốc lan gấm

Lan gấm (lan kim tuyến) là vua thảo dược.

Lan gấm hay còn có nhiều tên gọi khác là lan kim tuyến, kim cương liên, mọc sơn thạch tùng, tên khoa học là Anoectochilus roxburghii, thuộc chi Anoectochilus, họ Orchidaceae (Lan).

Lan gấm được ghi nhận lần đầu tiên vào khoảng thế kỷ thứ 18 - 19 tại vùng Đông Ấn (Nay là Ấn Độ và Myanmar). Ngoài ra chúng cũng phân bố ở một số quốc gia châu Á như Trung Quốc, Bhutan, Thái Lan, Lào và Việt Nam.

Riêng tại Việt Nam, lan gấm xuất hiện nhiều tại các vùng núi rừng ẩm, có độ cao trung bình từ 300 - 1500m, điển hình như một số khu vực sau:

• Dãy Hoàng Liên Sơn ở Lào Cai
• Vườn quốc gia Cúc Phương, Pù Mát, Phong Nha - Kẻ Bàng.
• Dãy Trường Sơn, Gia Lai, Kon Tum, Lâm Đồng, Phú Yên,...

Hiện nay, do lan gấm vừa có có thể làm cây cảnh vừa có giá trị cao trong y học cho nên chúng bị khai thác quá mức, chúng đã được đưa vào sách đỏ Việt Nam trong danh mục “bị đe dọa - cần bảo vệ”.

Dấu hiệu nhận biết lan gấm

Lá lan gấm có hoa văn ấn tượng, độc đáo.

Cùng tìm hiểu chi tiết về hình thái của lan gấm (lan kim tuyến) để xem liệu chúng có gì khác biệt so với các loài phong lan khác không nha.

Thân:

• Thân thảo, bò sát mặt đất và có thể vươn lên từ 10 - 25 cm
• Thân có màu nâu tím, đỏ nâu hoặc xanh đậm, có một lớp lông mịn bao phủ
• Thân có nhiều mắt, đốt, dễ sinh chồi mới và có thể nhân giống bằng cách tách thân

Lá:

• Mọc đối xứng hai bên thân, có hình bầu dục, đầu hơi tù, gốc thuôn
• Kích thước lá dài từ 4 - 9 cm, rộng 2 - 5 cm
• Mặt trên lá có màu xanh đậm, ánh nhung, có nhiều gân lá màu vàng đồng, ánh kim chằng chịt trông như những đường chỉ thêu màu vàng.
• Gân lá theo kiểu hình mạng lưới hoặc lông chim rõ nét
• Mặt dưới lá có màu tím đỏ hoặc xanh đỏ
• Lá mỏng, mềm nhưng dai và hơi đàn hồi

Rễ:

• Rễ chùm, màu trắng đục
• Có khả năng hú ẩm tốt

Hoa lan gấm (lan kim tuyến):

• Hoa mọc trên cuống dài từ đỉnh thân
• Mỗi vòi hoa có từ 5 - 15 bông hoa nhỏ li ti
• Hoa có đường kinhs từ 1 - 1.5 cm, có màu trắng hoặc pha thêm xanh, tím, hơi vàng, môi hoa dài, có lông mềm
• Hoa có mùi hương thoang thoảng

Qủa:

• Có quả hình nang nhỏ thuôn dài từ 1 - 2 cm

Vai trò của lan gấm trong y học cổ truyền

Lan gấm là một vị thuốc quý trong Đông y.

Không chỉ đơn thuần là một loài phong lan cảnh mà lan gấm (lan kim tuyến) còn được biết đến với vai trò là một trong những dược liệu quý hiếm và có vai trò quan trọng trong y học cổ truyền

Tên gọi và tính vị trong Đông y

Trong y học cổ truyền phương Đông, lan gấm còn được gọi là kim cương liên, mộc sơn thạch tùng. Tên thuốc là Kim tuyến liên (Jin Xian Lian – 金线莲).

Lan gấm có tính vị như sau:

• Tính: Mát
• Vị: Ngọt nhẹ hơi nhẫn đắng
• Quy kinh: Can, phế, thanaj
• Tác động chính: Thanh nhiệt, giải độc, bổ thận, dưỡng âm

Công dụng dược lý của lan gấm

Lan gấm đều có công dụng quan trọng trong cả ngành y học cổ truyền (Đông y) và y học hiện đại (nghiên cứu Đông - Tây y). Cụ thể như sau.

Theo Đông y:

• Thanh nhiệt, giải độc: điều trị nóng trong, vàng da, gan yếu
• Bổ thận, cố tinh: giúp tăng cường sinh lực, cải thiện sinh lý ở nam giới
• Mát gan, sáng mắt: Điều trị sáng mắt, mắt đỏ do gan bị nóng
• Tiêu viêm, hoạt huyết: Dùng điều trị viêm gan, viêm thận và cả viêm phế quản
• An thần: Hỗ trợ cải thiện giấc ngủ, rối loạn lo âu, suy nhược thần kinh

Theo y học hiện đại:

• Hỗ trợ điều trị tiểu đường, giúp hạ đường huyết, hạ mỡ máu
• Chống oxy hóa, kháng khuẩn, kháng viêm
• Bảo vệ gan, giảm men gan, hỗ trợ viêm gan B, gan nhiễm mỡ
• Tăng cường hệ miễn dịch
• Ức chế tế bào ung thư, phòng chống ung thư
• Nhiều nghiên cứu còn cho thấy lan gâm có thể giúp lợi tiểu, hỗ trợ điều trị gout.

Kỹ thuật trồng và chăm sóc lan gấm đem lại hiệu quả kinh tế cao

Lan gấm được trồng thành công tại Lâm Đồng.

Lan gấm không phải là loài lan thích hợp để trồng đại trà ngoài trời cho nhiều loài phong lan cảnh khác mà bạn cần có một quy mô rõ ràng cùng với kinh nghiệm phong phú vì chúng khá là khó trồng và nhạy cảm với môi trường. Các bạn có thể tham khảo kỹ thuật trồng và chăm sóc lan gấm hiệu quả được chia sẻ bên dưới đây nhé.

Chuẩn bị môi trường sống lý tưởng

Lan gấm chỉ phù hợp trồng trong nhà lưới, nhà che mát, tránh gió lùa mạnh và nước đọng, cụ thể như sau:

• Ánh sáng: 30 - 50%, tránh ánh nắng trực tiếp
• Nhiệt độ: 18 - 28 độ C
• Độ ẩm cao: 75 - 90%
• pH đất: 5.5 - 6.5
• Môi trường: Thông thoáng, có mái che mưa, nắng

Chuẩn bị giống & giá thể

Để giúp lan gấm có thể phát triển tốt trong điều kiện nhân tạo, bạn cần chú trongjd dến khâu chọn giống và chọn giá thể trồng lan. Hãy lưu ý những điều sau:

Chọn giống lan gấm (lan kim tuyến):

• Chọn giống nuôi cấy mô hoặc tách bụi từ cây mẹ

• Ưu tiên chọn cây giống cao từ 4 - 6 cm, có 4 - 6 lá, không sâu bệnh, khỏe mạnh

Chọn giá thể:

• Trộn giá thể: Rêu sphagnum khô 40% + vỏ thông nhỏ 20% + xơ dừa 20% + đá bọt 10%, hoặc xơ dừa + đất mùn rừng mục + vỏ dừa với tỉ lệ 3:3:4…

• Lưu ý cần xử lý sạch giá thể trước khi trồng bằng cách ngâm trong nước vôi 5 - 6 giờ hoặc thuốc nấm Trichoderma để khử nấm.

Kỹ thuật trồng lan gấm

Sau đây là chi tiết các bước trồng lan gấm (lan kim tuyến) đúng cách, các bạn cùng tìm hiểu thêm nhé.

Bước 1: Xử lý giống:

• Rửa sạch rễ cây lan kim tuyến bằng nước sạch, cắt bỏ rễ hư, bệnh
• Ngâm rễ trong dung dịch Atonik hoặc B1 trong 15 phút để kích rễ

Bước 2: Trồng cây

• Rải 1 lớp than vụn lót đáy chậu
• Đặt cây vào giữa chậu để phần rễ tiếp xúc với giá thể
• Phủ thêm 1 lớp giá thể lên để giúp cây đứng vững, không lấp quá sâu

Bước 3: Chăm sóc cây sau trồng

• Dùng bình xịt phun sương để tưới nước trong 1 tuần đầu, không tưới đẫm ở gốc vì dễ làm thối gốc
• Đưa cây ra nơi thoáng mát, có bóng râm 70 - 80%, tránh nắng gắt
• Bón phana NPK 30-10-10 hoặc B1, Atonik loãng với tần suất 2 tuần/lần

Thu hoạch và bảo quản lan gấm đúng cách

Lan gấm sấy khô được bảo quản trong túi zip.

Sau khi đã trồng thành công lan gấm, bạn hãy tiến hành thu hoạch và bảo quản chúng theo hướng dẫn sau để có thể đảm bảo giữ được giá trị của loài lan này một cách nguyên vẹn nha.

Cách thu hoạch lan gấm

Để đảm bảo giữ được giá trị dược liệu của lan gấm cao nhất mà không tổn hại cây mẹ thì bạn phải biết thu hoạch loài lan này đúng cách. Cụ thể như sau:

Thời điểm thu hoạch lý tưởng:

• Sau 6 - 9 tháng từ ngày trồng cây giống
• Cây khỏe mạnh, có từ 6 - 8 lá trở lên
• Nên thu hoạch vào khoảng tháng 9 - tháng 12

Thu hoạch lan gấm đúng kỹ thuật:

• Bộ phận nên thu hoạch là lá và thân vì chứa nhiều được liệu quý, còn rễ thì để lại để tiếp tục mọc mầm mới
• Dùng kéo cắt thân cách gốc khoảng 2 cm, không nhổ cả gốc
• Chỉ thu 1 - 2 thân/lần, không thu toàn bộ bụi cây để cây tiếp tục phát triển
• Sau khi cắt thì nên đặt cây nhẹ nhàng vào rổ sạch, tránh để dập nát

Chăm sóc lan gấm mẹ sau thu hoạch:

• Bón phân hữu cơ hoặc NPK loãng để giúp cây phục hồi
• Phun Atonik, B1 giúp kích chồi mới
• Xới nhẹ giá thể để làm thông thoáng gốc

Bảo quản lan gấm sau khi thu hoạch

Những bình rượu ngâm từ lan kim tuyến (lan gấm).

Lan gấm sau thu hoạch có thể sử dụng tươi hoặc sấy khô, tùy mục đích của mỗi người. Tuy nhiên dù cho sử dụng theo kiểu nào thì bạn cũng cần bảo quản lan kim tuyến theo hướng dẫn bên dưới đây:

• Dùng lan gấm tươi: Rửa sạch bằng nước muối loãng, để thật ráo nước rồi mới dùng
• Dùng lan gấm sấy khô: Sấy lạnh ở nhiệt độ 30 - 40 độ C để lan khô hoàn toàn giúp bảo quản lâu, đảm bảo dược tính
• Chế biến khác: Bạn có thể tiến hành ngâm rượu, pha trà hoặc làm cao dược liệu từ lan kim tuyến đều được.
• Đóng gói: Nên dùng túi zip, hút chân không, để nơi thoáng mát.

Bảng giá lan gấm

Hiện nay, lan gấm được bán với nhiều hình thức khác nhau như cây giống hoặc dược liệu khô. Chính vì vậy chúng sẽ có nhiều mức giá khác nhau, để hiểu rõ hơn bạn hãy tham khảo bảng giá sau nhé.

Hỏi đáp về lan gấm (lan kim tuyến)

Rượu lan kim tuyến (lan gấm) có tác dụng gì?

Rượu lan kim tuyến có nhiều các dụng như bồi bổ cơ thể, tăng cường thể lực, chống oxy hoa, giải thỏa căng thẳng, cải thiện chất lượng giấc ngủ. Tuy nhiên bạn cần tham khảo lời khuyên của bác sĩ trước khi sử dụng và không được lạm dụng quá mức nhé.

Việc khai thác lan kim tuyến (lan gấm) tự nhiên có bị cấm không?

Có, năm 2007 lan kim tuyến đã được đưa vào sách đỏ Việt Nam và bị cấm khai thác sử dụng cho mục đích thương mại.

Hình ảnh lan gấm đẹp

Mời các bạn cùng chiêm ngưỡng một số hình ảnh lan gấm đẹp, chân thực nhất mà chúng tôi đã sưu tầm bên dưới đây để có thể thấy được vẻ đẹp kỳ lạ từ loài lan dược liệu này mang lại nha.

Những chiếc lá lan gấm với họa tiết lông vũ bắt mắt.

Một chậu lan gấm đang nở hoa siêu đẹp.

Những bông hoa trắng li ti nổi bật trên nền lá lan gấm.

Những cây giống lan gấm được nuôi cấy mô.

Cận cảnh những hoa văn mạng nhện trên lá của lan gấm.

Một cây lan gấm mọc trong tự nhiên.

Như vậy, qua bài viết mà hoalanrung.net chia sẻ trên đây, có thể thấy được rằng lan gấm (lan kim tuyến) không chỉ đơn thuần là một loài cây cảnh đẹp mà nó còn là một dược liệu quý giá trong Đông y. Tuy chúng không được trồng đại trà và đòi hỏi người trồng phải có nhiều kỹ thuật nhưng nếu bạn muốn thử thách bản thân và có thêm nhiều trải nghiệm thú vị thì hãy thử sức với lan gấm ngay nha.

Chào tạm biệt và hẹn sớm gặp lại các bạn trong những bài viết khác của chuyên mục Blog để cùng nhau tìm hiểu thêm về các loài phong lan đẹp, ý nghĩa khác nha.